Metody Komercjalizacji i Transferu Technologii
29.09.2014

dr inż. Jarosław Osiadacz, właściciel firmy Innova - projekty doradcze w obszarze komercjalizacji nauki i technologii, systemów zarządzania i organizacji.

Metody Komercjalizacji i Transferu Technologii

1. Wprowadzenie

Proces transferu technologii to kompleksowe działanie związane z przekazywaniem wiedzy. Jak mówi definicja przekazywana wiedza jest niezbędna, „aby jeden podmiot był w stanie powielać pracę innego podmiotu”[1]. Transferowana wiedza może występować pod dwoma postaciami – w swoje „czystej” - technicznej postaci (wiedza inżynierska, naukowa, standardy) oraz procedur (m.in. prawnych, marketingowych, organizacyjnych, managerskich, umów itd.).

Działania te są podstawą innowacyjności, a więc i postępu technicznego i mają kluczowe znaczenie dla konkurencyjności przedsiębiorstw. Co warte podkreślenie, pomimo, iż transfer technologii bardzo powszechnie kojarzony jest z tzw. „wysoką techniką” to ma on znaczenie absolutnie we wszystkich branżach i dziedzinach gospodarki. Znane z codziennego życia umowy franczyzowe, polegające na przekazaniu praw dostępu do np. znaków towarowych oraz wiedzy (np. technologicznej albo marketingowej) spełniają wszystkie kryteria umowy dotyczącej transferu technologii.

Powszechnie znana koncepcja „innowacji otwartej”[2] zakłada, że organizacje wymieniają się wiedzą, że nie każdy pomysł powstały w danym miejscu, zostanie w tym miejscu skomercjalizowany czyli doprowadzony do postaci rynkowej (w początkowych fazach komercjalizacji wymagając powielenia działań prowadzonych u dostawcy technologii, którymi mogą być też jednostki naukowe). Idąc tym tropem rozumowania należy uznać, że tzw. „komercjalizacja wiedzy” jest po prostu szczególnym przypadkiem transferu technologii, w którym dostawcą technologii i wiedzy jest jednostka naukowa. Tylko w takim podejściu należy dopatrywać się możliwości szerszego wykorzystania potencjału intelektualnego polskich ośrodków naukowych.

Pamiętać należy, że nie każde przekazanie wiedzy musi mieć charakter odpłatny – mówi o tym zresztą także ustawa „Prawo o szkolnictwie wyższym”[3]. Możemy mówić o pozyskiwaniu technologii na potrzeby jej transferu zarówno ze źródeł wewnętrznych jak i zewnętrznych[4]. Jednakże nawet i te zewnętrzne nie zawsze oznaczają źródła płatne.

2. Źródła pozyskiwania technologii

Przejmowanie technologii ze źródeł wewnętrznych jest komercjalizacją prac badawczo-rozwojowych nad technologią, które są inicjowane i kontrolowane przez samą firmę. Pozyskiwanie wewnętrzne wymaga istnienia odpowiednich zdolności technologicznych w firmie. Zdolności te mogą być różne: od jednego specjalisty, który rozumie wystarczająco dobrze zastosowanie technologii, żeby kierować projektem prowadzonym przez zewnętrzną grupę badawczo-rozwojową, aż po samodzielny dział badawczo-rozwojowy. Działania te obejmują również mniej znany proces sięgania do wiedzy nieudokumentowanej (zrozumienie i skodyfikowanie wiedzy, która już istnieje w firmie, ale nie jest zbyt dobrze rozumiana lub stosowana).

Opcje wewnętrznego pozyskiwania technologii mają tę przewagę, że rozwój staje się wyłączną własnością firmy. Ponadto, uzyskana technologia będzie „skrojona” na miarę potrzeb firmy. Jednakże, opracowanie wewnętrzne jest też obarczone ryzykiem. Samodzielne opracowywanie technologii zwykle trwa dłużej niż jej pozyskiwanie czy adaptowanie już opracowanej technologii ze źródła zewnętrznego. Opracowane wewnętrznie technologie zwykle kosztują więcej niż pozyskane z zewnątrz. Dzieje się tak dlatego, ze koszty rozwojowe są często przypisywane do zastosowania, dla którego technologia ta była początkowo opracowywana. Dlatego sprzedający technologie nie muszą zwykle odzyskiwać pełnych kosztów rozwojowych w swoich cenach sprzedaży. Ostatni, choć nie mniej ważny jest fakt, że firma może nie posiadać wiedzy specjalistycznej dla opracowania, a nawet zarządzania rozwojem wewnętrznym technologii.

Przejmowanie technologii z zewnątrz jest procesem pozyskiwania technologii opracowanej przez innych i adaptacji do zastosowania w przedsiębiorstwie komercjalizującym. Przejmowanie technologii z zewnątrz zwykle ma przewagę mniejszych kosztów i krótszego czasu jej wdrożenia oraz mniejszego ryzyka w stosunku do pozyskiwania ze źródeł wewnętrznych. Jednak doświadczenie uczy, że prawie wszystkie technologie dostępne ze źródeł zewnętrznych były początkowo opracowane dla innych zastosowań. Dlatego też pozyskiwanie zewnętrzne zwykle musi uwzględniać dość kosztowny / czasochłonny aspekt adaptacji do zastosowania w firmie nabywającej, która musi zdawać sobie sprawę, że to zwiększa koszty, czas i ryzyko projektu. Przejmowanie z zewnątrz może przyjąć bardzo różną formę, od powszechnie znanego licencjonowania czy zakupu nowoczesnych maszyn (ze szkoleniem, czyli transferem wiedzy) aż po inwestycji we wspólne przedsięwzięcie, które ma w przyszłości doprowadzić do rozwoju technologii. W tej opcji sposobem na pozyskanie technologii (bardzo ekstremalnym) jest nabycie całej firmy, która posiada pożądaną technologię.

3. Aspekt finansowy transferu technologii

Biorąc pod uwagę wymiar finansowy transferu należy wydzielić jej komercyjny i niekomercyjny charakter[5].

Niekomercyjny transfer technologii będzie obejmował działania związane z nieodpłatnym przekazywaniem wiedzy np. poprzez różnego rodzaju formy edukacyjne (studia i staże), poprzez uczestnictwo w imprezach otwartych (prezentacje, wystawy) czy zamkniętych (uczestnictwo w stowarzyszeniach zawodowych i profesjonalnych) lub poprzez wzajemne przekazywanie wiedzy (np. w postaci barteru na licencje), jak też przekazywanie wiedzy w ramach konsorcjów naukowo-przemysłowych albo koncernów i grup kapitałowych.

Środowisko naukowe jest stosunkowo dobrze zaznajomione z modelem niekomercyjnego transferu wiedzy – nie tylko od strony działalności dydaktycznej ale także od strony uczestnictwa w konsorcjach naukowo-przemysłowych, gdzie wytworzona wiedza staje się wspólnym dobrem uczestników konsorcjum. Ostatnimi czasy duży nacisk kładziony jest jednak na zwiększenie zaangażowania środowiska naukowego w komercyjny model transferu technologii.

Komercyjny transfer technologii obejmuje przepływ wiedzy i technologii między podmiotami nie związanymi ze sobą strukturalnie i obejmuje:

• transfer zmaterializowany (np. w postaci maszyn i urządzeń, katalizatorów, itp.),
• obrót prawami, np. licencjami na wynalazki i wzory użytkowe oraz know-how,
• szeroko rozumianą informację (w tym wiedzę cichą (ang. tacit knowledge).

Ponieważ w modelu transferu komercyjnego podkreślany jest fakt niepowiązania ze sobą podmiotów, pomiędzy którymi następuje transfer, tym ważniejsze stają się kwestie sporządzanych umów. Nie przypadkowo uważa, się, że podstawowym narzędziem transferu technologii jest umowa[6].

Poza wspomnianymi trzema typami (nazwijmy je „obiektowymi”) transferu technologii możemy jeszcze wspomnieć o przedsięwzięciach złożonych, w których występują przynajmniej dwa spośród wymienionych typów przepływu wiedzy i technologii (transfer zmaterializowany, obrót prawami, wymianę informacji). Możemy tutaj wyróżnić kooperację przemysłową lub naukowo-przemysłową, świadczenie usług technicznych, joint venture oraz dostawy technologii „pod klucz”.

4. Rynek technologii

Wybór kanału i źródła przejęcia technologii zależy zwykle od tego, który z tych kanałów posiada na zbyciu pożądaną technologię. Jeśli technologia jest dostępna z kilku źródeł, to wybór zwykle opiera się o czynniki ekonomiczne (nie tylko finansowe), gdzie koszty i zyski każdej opcji są porównywane i wybiera się najlepszą z nich pod wszystkimi względami. Wartość trudno uchwytnych rzeczy, jak długoletnie wzajemne stosunki czy wizerunek publiczny, także powinny być brane pod uwagę obok zagadnień technicznych (jak dopasowanie technologii do potrzeb, zagadnienia jakości, funkcji i ceny).

Głównymi cechami decydującymi o istnieniu w danym obszarze rynku[7] technologii i jego atrakcyjności jest np. asymetria w rozwoju technologicznym i dostępności do wiedzy pomiędzy liderami w branży a pozostałymi przedsiębiorstwami, co decyduje o istnieniu elementów monopolu w wielu segmentach rynku. Rynek technologii uzależniony jest od intensywności prowadzonych w danym obszarze badań naukowych i sposobami ochrony wiedzy: istnieje silna korelacja pomiędzy handlem technologią oraz działalnością badawczo-rozwojową oraz pomiędzy zapewnianiem ochrony patentowej i udostępnianiem licencji oraz pomiędzy eksportem produktów nasyconych technologią i udostępnianiem licencji.

Kontrakty na rynku technologii (umowy transferowe) mają też pewne cechy odróżniające je od umów o charakterze handlowym, istnieją głębsze i silniejsze związki pomiędzy odbiorcą i dostawcą, aniżeli w przypadku handlu towarami, a pozycja przetargowa kupującego zwykle jest słabsza niż sprzedającego (posiada dobro unikalne – wiedzę lub technologię).

Rynki technologiczne charakteryzuje też wysoki stopień koncentracji geograficznej podaży i popytu (w tak zwanej „Triadzie”: USA - Unia Europejska - Japonia i Korea) gdzie istnieją równolegle pobudzone rynki dóbr inwestycyjnych i pracy wykwalifikowanej.

5. Podsumowanie

Jak wiemy transfer technologii to proces, który służy rozwojowi przedsiębiorstwa przez poprawę istniejącego lub wdrożenie nowego procesu technologicznego, wyrobu lub usługi, polegający na przekazaniu informacji o naturze technicznej oraz procedur niezbędnych, aby jeden podmiot był w stanie powielać pracę innego podmiotu. Aby tego efektywnie dokonać niezbędna jest wiedza o tym czego przedsiębiorstwo, które technologię nabywa oczekuje, jakim potencjałem dysponuje i jakie ma dostępne opcje uzupełnienia ewentualnych braków. Z kolei organizacja, która udostępnia wiedzę (dotyczy to także jednostek naukowych), zanim do kontraktu na transfer technologii dojdzie, musi się zastanowić czy zapewniła sobie kontrolę nad własną wiedzą i technologią i w jaki najlepszy dla siebie sposób tą wiedzą będzie się skłonna podzielić.

« powrót